Czym jest compliance w prawie karnym?

Compliance w żargonie biznesowym nie jest już nowością i w szerokim rozumieniu oznacza weryfikację zgodności z zewnętrznymi regulacjami. Ma więc na celu zapewnienie, że działalność firmy, jest zgodna z obowiązującymi przepisami prawa, w tym również z przepisami prawa karnego. W kontekście prawa karnego, compliance skupia się na zapobieganiu przestępstwom takim jak korupcja, pranie pieniędzy, oszustwa czy naruszenia związane z działalnością gospodarczą. Terminami które bardzo często pojawiają się w tym kontekście to właśnie AML/CFT czy whistleblowing.

Komu i czy compliance jest potrzebne?

Compliance coraz częściej jest również spotykane w usługach prawniczych, a szczególnie w ramach prawa karnego. Należy w tym miejscu odróżnić indywidualną odpowiedzialność karną tj. taką dotyczącą osoby fizycznej, od tej ponoszonej przez podmiot zrządzający wewnątrz podmiotu gospodarczego. W pierwszym z opisanych wypadków badanie jest zawinienie. W drugim natomiast podstawą będzie należyta staranność (ściślej jej brak), a zwłaszcza posiadanie wewnętrznych procedur i zakres ich stosowania. W prawie karnym nie ma bowiem odpowiednika OC.

Stosownie do ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zagrożone pod groźbą kary z dnia 28 października 2002 r. za podmiot zbiorowy mogący odpowiadać na zasadach przewidzianych w tej ustawie, uważa się:

• Osoby prawne,
• Jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, którym odrębne przepisy przyznają zdolność prawną, z wyłączeniem Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego i ich związków,
• Spółkę handlową udziałem Skarbu Państwa,
• jednostki samorządu terytorialnego lub związku takich jednostek,
• spółkę kapitałową w organizacji,
• podmiot w stanie likwidacji
• przedsiębiorcę niebędącego osobą fizyczną,
• zagraniczną jednostkę organizacyjną

Ta sama ustawa wskazuje również czyje działania poddawane są ocenie. Są to zachowania osoby fizycznej:

• działającej w imieniu lub w interesie podmiotu zbiorowego w ramach uprawnienia lub obowiązku do jego reprezentowania, podejmowania w jego imieniu decyzji lub wykonywania kontroli wewnętrznej albo przy przekroczeniu tego uprawnienia lub niedopełnieniu tego obowiązku,
• dopuszczonej do działania w wyniku przekroczenia uprawnień lub niedopełnienia obowiązków przez osobę, o której mowa wyżej,
• działającej w imieniu lub w interesie podmiotu zbiorowego, za zgodą lub wiedzą osoby, o której mowa wyżej,
• będącej przedsiębiorcą, który bezpośrednio współdziała z podmiotem zbiorowym w realizacji celu prawnie dopuszczalnego

Warunkiem jest jednak, aby zachowanie to przyniosło lub mogło przynieść podmiotowi zbiorowemu korzyść, chociażby niemajątkową.

Odpowiadając więc na pytanie – compliance w zakresie ryzyk związanych z prawem karnym w biznesie jest potrzebne właśnie podmiotom gospodarczym, a nie pojedynczym osobom fizycznym. Potrzebne jest przede wszystkim w celu zabezpieczenia przed potencjalnymi konsekwencjami prawno-karnymi, jakie mogą pojawić się ramach prowadzonej działalności.

Czego wówczas dotyczy? Najczęściej weryfikacji już posiadanego lub stworzenia takiego schematu działania, który nie naraża na potencjalne wejście w konflikt z prawem. Jest to o tyle istotne, iż przepisy karne znajdują się niemal w każdej ustawie, która zazwyczaj ma zastosowanie do prowadzonej przez klienta działalności.

Zadanie compliance w prawie karnym

Compliance w prawie karnym ma dwutorowe zadanie.

Po pierwsze kontroluje i weryfikuje czy dane założenia biznesowe, które zostały już przyjęte, lub takie nad którymi przedsiębiorca się zastanawia, mogą narazić jego firmę na straty, i/lub jego na odpowiedzialność karną.

Po drugie opracowanie i wprowadzenie takich procedur oraz regularne szkolenie pracowników, a zwłaszcza kadry zarządzającej, które w razie konieczności zapobiegną powstaniu zagrożenia lub wyłonią osobę odpowiedzialną.

Przykłady zastosowania compliance w prawie karnym

Przykładowe badanie ryzyka dotyczyć więc może tego, czy wejście we współpracę z wybranym kontrahentem wiąże się z obawą, że współpraca ta naruszy określone regulacje karne. W takim wypadku opiniowanie zawiera ocenę ryzyka nawiązania takiej relacji biznesowej, ze wskazaniem norm, które należy wziąć pod uwagę. W zależności od potrzeb, możliwe jest również zaproponowanie rozwiązań, które miałyby temu zapobiec.

Inne przykłady zastosowania obejmują najczęściej takie działania jak:

• Programy antykorupcyjne – wdrażanie polityk przeciwdziałających łapówkarstwu i ustawianiu przetargów.
• Procedury przeciwdziałania praniu pieniędzy – monitorowanie transakcji i identyfikacja podejrzanych działań. (wspomniane AML)
• Szkolenia dla pracowników – edukacja na temat obowiązujących przepisów prawa karnego i zasad etyki.
• System zgłaszania nieprawidłowości (whistleblowing) – umożliwienie pracownikom zgłaszania naruszeń bez obawy o represje.

Zdarza się również tak, że część klientów zgłasza się już po fakcie, czyli po wystąpieniu zdarzenia, które stanowi dla nich sygnał ostrzegawczy. Wówczas konsultacja z klientem obejmuje możliwości jak najkorzystniejszego rozwiązania, koncentrującego się na zminimalizowaniu skutków karnoprocesowych.

Korzyści z wdrożenia compliance w firmie

• Ochrona przed sankcjami karnymi i finansowymi

Posiadanie dobrze funkcjonującego systemu compliance może stanowić podstawę do uzyskania statusu „dobrej wiary” w przypadku naruszeń, co często przekłada się na łagodniejsze sankcje.

• Zwiększenie wiarygodności i reputacji

Firmy dbające o zgodność z prawem są postrzegane jako bardziej wiarygodne i profesjonalne, co może przyciągać nowych partnerów i klientów.

• Minimalizacja ryzyka prawno-karnego

Wdrożenie procedur zapobiegających naruszeniom prawa znacząco zmniejsza ryzyko wystąpienia nielegalnych działań.

• Lepsza kontrola nad działalnością

System compliance umożliwia monitorowanie działań firmy, identyfikację potencjalnych zagrożeń oraz szybkie reagowanie na nieprawidłowości.

• Ułatwienie audytów i kontroli

Prawidłowo wdrożone procedury ułatwiają przeprowadzanie audytów i spełnianie wymogów prawnych.

Nic więc dziwnego, że jedną z coraz częściej wyszukiwanych usług prawniczych jest opiniowanie założeń biznesowych czy zaistniałych już zdarzeń, właśnie pod kątem tego, czy nie stanowią one przestępstwa gospodarczego lub innego naruszenia prawa. Należy więc pamiętać, że compliance w prawie karnym to nie tylko narzędzie ochrony prawnej, ale także element strategii zarządzania ryzykiem i budowania pozytywnego wizerunku firmy. Wdrażanie skutecznych procedur wymaga profesjonalnego wsparcia, w którym kluczową rolę odgrywa adwokat specjalizujący się w prawie karnym oraz znający się na compliance.