Osadzenie w jednostce penitencjarnej, czy to w zakładzie karnym czy areszcie śledczym, wiąże się nie tylko z pozbawieniem wolności. Mało kto zdaje sobie sprawę, że osadzeni pozbawieni są również wolności wyboru w wielu kluczowych aspektach życia. Do takich kwestii zalicza się również codzienne żywienie.

Zasady żywienia w zakładzie karnym

Konkretne menu oczywiście różnić się będzie od danej jednostki penitencjarnej. Biorąc jednak pod uwagę ilość osób osadzonych, każdy zakład karny powinien w rzeczywistości równocześnie funkcjonować jako zakład żywienia zbiorowego.

Ogólne zasady żywienia w zakładzie karnym określono po pierwsze w kodeksie karnym wykonawczym, a po drugie w akcie prawnym rangi podustawowej, czyli w rozporządzeniu. Co ciekawe rozporządzenie pochodzi z roku 2016 (dokładna data wejścia w życie 24 marca 2016 r. – Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie wyżywienia osadzonych w zakładach karnych i aresztach śledczych Dz.U. z 2016 r. poz. 302 ). Dlaczego należy o tym wspomnieć? Ponieważ od tego czasu ceny żywności, ale i wiedza w zakresie żywienia człowieka – drastycznie wzrosły. Tymczasem normy żywieniowe ustalone niemal dekadę temu pozostają w tym przypadku niewzruszone.

W praktyce jednostki penitencjarne posiadają kuchnie, w których posiłki przygotowują wedle zaleceń osadzeni. Tak więc kilkanaście osób odpowiedzialnych jest za przyrządzenie nawet kilkuset posiłków, które powinny zostać wydane w ściśle określonym czasie. Warto bowiem wspomnieć, iż nie zawsze osadzeni spożywają posiłki na stołówce. Niektórzy otrzymują posiłki do celi.

Rodzaje diet w zakładach karnych

Rodzaje posiłków wydawanych w jednostkach penitencjarnych zostały podzielone następująco.

posiłki podstawowe – P, to posiłki przygotowane dla osadzonych w wieku powyżej 18-go roku życia,
posiłki dla małoletnich – M, to posiłki przygotowane dla osadzonych w wieku do ukończenia 18-go roku życia,
posiłki lecznicze, które dzielą się na: lekkostrawne, cukrzycowe i indywidualne
posiłki dodatkowe – Pf, to posiłki przygotowane dla osadzonych wykonujących pracę w warunkach szczególnie uciążliwych,
posiłki przygotowane z uwzględnieniem wymogów religijnych i kulturowych.

Co uwzględnia się w posiłkach dla osadzonych

Zgodnie z art. 109 kodeksu karnego wykonawczego żywienie w zakładzie karnym lub areszcie śledczym obejmuje trzy posiłki dziennie (w tym jeden posiłek gorący), które posiadać mają odpowiednią wartość odżywczą. Do każdego wydanego posiłku wydaje się napój, w szczególności w postaci wody zdatnej do picia, herbaty lub kawy zbożowej.

Posiłki te mają również uwzględniać:

wiek,
rodzaj i charakter pracy sprawowanej przez skazanego (jeśli taki pracuje),
a w miarę możliwości wymogi religijne i kultowe.

Natomiast w przypadku skazanych, których stan zdrowia wymaga specjalnej diety, żywienie następuje według wskazań lekarza.

Kalorie, oprócz zmiennych wskazanych powyżej, w posiłkach uwzględniane są oczywiście kalorie. Te raczej nie są „zmiennymi”, gdyż jeśli nie licząc osadzonych do 18stego roku życia, którzy dziennie mają otrzymać posiłki o wartości nie mniejszej niż 2800 kcal, to niemal wszyscy pozostali osadzeni (*chyba, że pracują w warunkach szczególnie uciążliwych) otrzymują posiłki o łącznej wartości nie mniejszej niż 2600 kcal.

Wydaje się mało, ale należy wziąć też pod uwagę, iż co do zasady osadzonym przysługuje 1h spaceru dziennie. Ruch osadzonych zależy w głównej mierze od tego w jakim typie zakładu karnego przebywa i jest zazwyczaj ściśle zorganizowany. Stąd można wnioskować, iż przy tak ograniczonej aktywności, zapotrzebowanie kaloryczne również jest ograniczone.

Stosownie do rozporządzenia wartość odżywcza posiłków, wyrażona procentowo przedstawia się w następujący sposób:

1) białko – 10-15%;

2) tłuszcze – poniżej 30%;

3) węglowodany – 50-65%.

Ilościowa zawartość warzyw lub owoców w posiłkach podstawowych, dla małoletnich i w posiłkach lekkostrawnych oraz uwzględniających religię lub kult, poza ziemniakami, wynosi co najmniej 300 g. Z kolei ilościowa zawartość warzyw i owoców w posiłkach cukrzycowych, poza ziemniakami, przedstawia się w następujący sposób: warzywa w ilości 350-500 g na dobę, owoce podawane codziennie do śniadania i kolacji w ilości 200-300 g na dobę. Wnioskować z tego można, iż aby otrzymywać zarówno warzywa i owoce w ciągu dnia, należy być na diecie cukrzycowej…

Ceny posiłków w zakładzie karnym

Wspomniane rozporządzenie przyjmuje również minimalny koszt dziennego wyżywienia osadzonych. Wynoszą one w przypadku:

posiłku podstawowego – P – 4,00 zł;
posiłku dla małoletnich – M – 4,40 zł;
posiłku lekkostrawnego – L – 4,80 zł;
posiłku cukrzycowego – Lc – 5,70 zł;
posiłku indywidualnego – Li – 5,80 zł;
posiłku dodatkowego – Pf – 3,20 zł.

Do kalkulacji wysokości minimalnych stawek dziennych przyjmuje się ceny zakupu produktów spożywczych. Zakupy dokonywane są zgodnie z przepisami zamówień publicznych. Dla porównania – przykładowo bułka kajzerka w popularnym dyskoncie kosztuje około 30 groszy i ma około 150 kcal. Ponownie należy więc podkreślić, optymistycznie zakładając, że koszt dziennego wyżywienia waha się na poziomie około 6 zł, że założenia przewidziane w rozporządzeniu z 2016 r. zdecydowanie nie uwzględniły inflacji szczególnie w cenach żywności…

Za konkretne menu danego zakładu karnego odpowiada dział kwatermistrzowski, współpracujący z pracownikiem służby zdrowia. Przykładowe menu z zakładu karnego można z powodzeniem znaleźć w internecie i przykładowo składa się ono z:

Śniadanie – herbata, chleb, margaryna, kiełbasa golonkowa,
Obiad – zupa koperkowa z ryżem, gulasz wołowy, ziemniaki, surówka z ogórków, kompot
Kolacja – herbata, chleb, margaryna, mielonka prasowana

Suchy prowiant z zakładu karnego

Zasady żywienia w jednostkach penitencjarnych przewidują również wydawanie w niektórych przypadkach tzw. suchego prowiantu. Są to sytuacje, w których:

osadzony jest przyjmowany do zakładu karnego,
osadzony przebywa poza zakładem karnym, w związku z czynnościami procesowymi lub innymi wymagającymi konwojowania

W takiej formie mogą być wydawane niemal wszystkie posiłki, z wyjątkiem dodatkowych, przysługujących w związku z wykonywaną pracą w warunkach szczególnie uciążliwych.

Posiłki dodatkowe

Co jednak istotne kodeks karny wykonawczy oraz regulacje szczególne, przewidują również okoliczności, w jakich osadzeni mogą skorzystać z dodatkowych form uzupełnienia wyżywienia.

Po pierwsze, jak już wskazano, jest to sytuacja związana z wykonywaniem pracy w warunkach szczególnie uciążliwych. W takim wypadku osadzonemu przysługuje tzw. posiłek dodatkowy, który wydawany jest w dniach wykonywania tej pracy. Posiłek ten zawiera nie mniej niż 1000 kcal.

Po drugie są to przypadki kobiet w ciąży przebywających jednocześnie w izolacji. Zgodnie z KKW kobiety ciężarne, karmiące i wychowujące dzieci do 3ciego roku życia uprawnione są do dokonywania dodatkowych zakupów. Co więcej kobiet tych nie można ukarać poprzez zakazanie im otrzymywania paczek żywnościowych na okres do 3 miesięcy, czy dokonywania zakupów w kantynie. Oznacza to, iż nie mogą one być pozbawione możliwości otrzymania lub zakupu dodatkowego wyżywienia.

Kolejny przypadek, to wspomniane już paczki żywnościowe i zakupy w kantynie. Skazany ma możliwość dokonywać zakupów żywnościowych co najmniej 3 razy w miesiącu, za środki pieniężne pozostające do jego dyspozycji. Pierwszy taki zakup może nastąpić nie później niż trzeciego dnia roboczego od dnia przyjęcia do aresztu śledczego, w przypadku przyjęcia do wykonania kary pozbawienia wolności.

Jeśli chodzi o paczki, to skazany ma prawo otrzymać ją raz w miesiącu, lecz dopiero po złożeniu zamówienia na piśmie oraz pokryciu kosztów jej przygotowania. Paczka może zostać również przygotowana przez osobę najbliższą.

Zdarzają się również przypadki, kiedy dyrektor zakładu karnego może, na wniosek lub po zasięgnięciu opinii lekarza, zezwolić skazanemu, ze względu na stan jego zdrowia, na dokonywanie dodatkowych zakupów artykułów żywnościowych i częstsze otrzymywanie paczek.

Spożywanie nadprogramowych artykułów żywnościowych możliwe jest również w czasie widzenia. Lecz są to produkty, które mogą być zakupione na terenie zakładu, tj. w kantynie.

Nie należy również zapominać, iż w zakładach karnych typu otwartego, w miarę możliwości posiadanych przez dany zakład, stwarza się skazanym warunki do przygotowywania dodatkowych posiłków we własnym zakresie.

Wnioski

Choć podstawowe reguły odnośnie żywienia przewidziane w KKW oraz regulacjach szczególnych wydają się być dość rygorystyczne, w tym pod względem jakościowym, to jak widać KKW przewiduje również kilka możliwości uzupełnienia swojej diety. Dlatego mimo, że należy pamiętać, iż odbywanie kary pozbawienia wolności w głównej mierze ma stanowić dolegliwość dla skazanego i pozbawia go w istocie nie tylko wolności osobistej, ale i wolności wyboru, to ma zagwarantować inne prawa podstawowe. W tym związane z wyżywieniem.

Diety i żywienie w zakładzie karnym