Przestępstwa narkotykowe w polskim systemie prawa karnego zostały potraktowane jako na tyle specyficzne, iż zasłużyły na uregulowanie w odrębnej ustawie, tj. ustawie o przeciwdziałaniu narkomanii z 29 lipca 2005 r. (u.p.n.)
Ustawa ta, choć nieco odmiennie od części szczególnej kodeksu karnego, przedstawia podział różnych typów zachowań i ich przesłanek traktowanych jako przestępstwa o charakterze narkotykowym. Jest to ustawa posiadająca cechy administracyjno-regulacyjne, gdyż sam tryb postępowania w odniesieniu do przestępstw narkotykowych, z niektórymi wyjątkami, dyktowany jest co do zasady przez kodeks postępowania karnego.
Klasyfikacja przestępstw narkotykowych w polskim prawie
Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii przewiduje w istocie kilka typów czynów kwalifikowanych jako przestępstwa narkotykowe.
Należą do nich w szczególności:
Art. 53 u.p.n. – nielegalne wytwarzanie, przetwarzanie lub przerób
Art. 54 u.p.n. – wyrabianie, posiadanie, przechowywanie, zbywanie lub nabywanie przyrządów, mogących służyć lub przeznaczonych do niedozwolonego wytwarzania, przetwarzania lub przerobu środków odurzających, substancji psychotropowych lub nowych substancji psychoaktywnych;
Art. 55 u.p.n. – nielegalny obrót wewnątrzwspólnotowy (UE) i międzynarodowy (poza UE)
Art. 56 u.p.n. – wprowadzenie do obrotu i uczestniczenie w obrocie
Art. 58 u.p.n. – udzielenie oraz ułatwianie, umożliwianie albo nakłanianie do użycia
Art. 59 u.p.n.- udzielanie oraz ułatwianie albo nakłanianie do użycia w celu osiągnięcia korzyści (majątkowej lub osobistej)
Art. 61 u.p.n. – nielegalny obrót prekursorami, w celu niedozwolonego wytworzenia środka odurzającego (czyli substancji mającej legalne zastosowanie, ale takiej, która może zostać wykorzystana do produkcji narkotyku); z kolei art. 66 u.p.n. – również zabrania nielegalnego obrotu prekursorami, jednak nawet bez celu wskazanego w art. 61
Art. 62 u.p.n. – nielegalne posiadanie i art. 62b u.p.n. – nielegalne posiadanie nowych substancji psychoaktywnych
Art. 63 u.p.n. – nielegalna uprawa i zbiór (maku, z wyjątkiem maku niskomorfinowego, konopi, z wyjątkiem konopi włóknistych, lub krzew koki)
Art. 65 u.p.n. – nielegalna uprawa, wbrew przepisom ustawy
Jak widać typów czynów związanych z przestępstwami narkotykowymi jest wiele. Można je natomiast sklasyfikować nieco wężej, tj. poprzez spojrzenie na wykonywaną czynność. W ten sposób można przestępstwa te podzielić na:
- posiadanie środków odurzających lub substancji psychotropowych, nowych substancji psychoaktywnych
- nielegalną uprawę (maku, konopi lub krzewu koki)
- wytwarzanie, przetwarzanie, przerabianie środków odurzających, substancji psychotropowych lub nowych substancji psychoaktywnych albo przetwarzanie słomy makowej
- przywóz, wywóz, przewóz, wewnątrzwspólnotowe nabycie, wewnątrzwspólnotowa dostawa środków odurzających, substancji psychotropowych, nowych substancji psychoaktywnych lub słomy makowej
- udzielenie oraz ułatwianie, umożliwianie albo nakłanianie do użycia
* Wprawni fani serialu o Walterze W. już pewnie zauważyli, że Walter byłby w sporych tarapatach… Nie odnosząc się do fabuły w szczegółach, sam nie zajmował się chyba tylko handlem.
Różnica między posiadaniem zakazanych substancji a ich handlem – konsekwencje prawne
Na pierwszy rzut oka rozróżnienie wydaje się być oczywiste. Posiadane, czyli sprawowanie władztwa nad określoną rzeczą – tu środkiem odurzającym czy substancji psychotropowej, to co innego niż handel, a korzystając z wyrażeń ustawy – działanie polegające na tym, iż w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej, udziela się innej osobie środka odurzającego, substancji psychotropowej lub nowej substancji psychoaktywnej, ułatwia użycie albo nakłania do użycia takiego środka lub substancji.
Można oczywiście posiadać dany środek i nim nie handlować. Handel polega bowiem na wykonywaniu nieco odmiennych działań. Są to wiec dwa odrębne czyny, które jednak bardzo często pojawiają się obok siebie, tworząc tzw. zbieg. Innymi słowy zachowanie, które poddane byłoby prawnokarnej ocenie może być ocenione jednocześnie jako posiadanie i handel narkotykami.
Wiążą się z tym oczywiście konsekwencje prawne, różne w zależności od tego, z jakim zachowaniem mamy do czynienia.
W przypadku posiadania (art. 62) – kara oscyluje między 1 miesiącem a 3 latami pozbawienia wolności. W przypadku posiadania substancji psychoaktywnych określanych jako nowe (art. 62 b) grozi kara grzywny.
Natomiast w przypadku handlu (art. 59) sprawca podlega karze pozbawienia wolności do roku do lat 10.
Różnice w ilości – znaczna ilość a wypadek mniejszej wagi
W kontekście konsekwencji prawnych nie można zapominać również o tym, co ustawa definiuje jako ilość znaczna lub wypadek mniejszej wagi.
Znaczna ilość, jest zagadnieniem bardzo często obecnym w orzecznictwie:
„(…) o znacznej ilości środków odurzających nie świadczy ich wartość majątkowa, a ilość przewożonych środków.(…)” (Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu – II Wydział Karny z dnia 3 kwietnia 2023 r., II AKa 501/21).
„Znaczna ilość narkotyków to taka, która wystarcza do jednorazowego odurzenia się co najmniej kilkudziesięciu osób” (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie – II Wydział Karny z dnia 8 lutego 2024 r., II AKa 9/21).
Warto w tym miejscu podkreślić, iż bardzo ciężko jest ustalić jaka ilość to ilość znaczna w rozumieniu ustawy. Stąd też w znacznej części przypadków sądy posiłkują się opiniami biegłych ekspertów. Ci bowiem posiadając fachową wiedzę są w stanie przybliżyć jaka ilość danego środka odurzającego może być uznana za znaczną.
Co więcej ich specjalistyczna wiedza często wymagana jest w przypadkach kiedy np. w wyniku prowokacji policyjnej zatrzymano substancję, której stężenia nie dało się ustalić na skutek badania testerem narkotykowym, tj. nie można ustalić czy dana substancja może być uznana za zakazaną w rozumieniu ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii. Wówczas wkraczają eksperci przeprowadzający konkretne badania.
Od przyjęcia bowiem, czy ilość była znaczna lub nie (jak też czy dana substancja jest zakazana) zależy wszak zagrożenie karą, które oczywiście w pierwszym przypadku wzrasta.
W przypadku „zwykłego” posiadania kara oscyluje wówczas od 1 roku do 10 lat pozbawienia wolności. Natomiast w przypadku posiadania substancji „nowej” katalog kar ulega zwiększeniu, gdyż oprócz grzywny można orzec też ograniczenie wolności lub nawet karę pozbawienia wolności od 1 miesiąca do 3 lat.
Z kolei wypadek mniejszej wagi jest to czyn, którego społeczna szkodliwość i wina sprawcy są znacznie niższe niż w tzw. typie podstawowym. Oznacza to, iż w takim przypadku z jednej strony nie wyklucza to ukarania sprawcy, z drugiej jednak powoduje, iż sankcja za przestępstwo będzie niższa.
Posiłkując się przykładem posiadania i handlu ustawodawca pozwala w oby tych wypadkach na ograniczenie konsekwencji prawnych do grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do roku, a do lat 2 w przypadku handlu.
Oczywiście stwierdzenie, iż zachodzi wypadek mniejszej wagi każdorazowo zależy od okoliczności danej sprawy.
„O uznaniu konkretnego czynu zabronionego za wypadek mniejszej wagi decyduje całościowa ocena jego społecznej szkodliwości, co w praktyce odnosi się do kryterium ilościowego i jakościowego posiadanego środka. Miarą „znaczności” tych środków jest ich masa wagowa, rodzaj, przeznaczenie i wartość rynkowa.” (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku – II Wydział Karny z dnia 23 października 2012 r., II AKa 181/12).
Umorzenie postępowania i warunkowe umorzenie w sprawach narkotykowych
Umorzenie postępowania, które podobnie jak warunkowe umorzenie nie jest skazaniem, ale też nie może być traktowane jako uniewinnienie, stanowi kuszące rozwiązanie. W przypadku przestępstw o podłożu narkotykowym istnieje taka możliwość, a więc pozostawia się takie rozwiązanie do uznania organu. Konieczne jest jednak zaistnienie kilku kluczowych okoliczności.
Widoczne jest to szczególnie w przypadku nielegalnego posiadania w znaczeniu ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii. Jeśli takie posiadanie dotyczy typu podstawowego lub wspomnianego wypadku mniejszej wagi oraz ich ilość jest nieznaczna, przeznaczona na własny użytek sprawcy, postępowanie można umorzyć również przed wydaniem postanowienia o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia, jeżeli orzeczenie wobec sprawcy kary byłoby niecelowe ze względu na okoliczności popełnienia czynu, a także stopień jego społecznej szkodliwości.
Z kolei warunkowe umorzenie stosuje się zazwyczaj w przypadkach przestępstw narkotykowych, które jednocześnie dotyczą osób uzależnionych – o czym poniżej.
Programy leczenia uzależnień jako alternatywa dla kary
Realia postępowania w sprawach narkotykowych bardzo często są takie, iż dotyczą one osób, które są uzależnione od określonych substancji. Ustawodawca przewidział oczywiście i taką okoliczność przedstawiając konkretne rozwiązania.
Po pierwsze, jeżeli osoba uzależniona lub używająca szkodliwie substancji psychoaktywnej, której zarzucono popełnienie przestępstwa pozostającego w związku z używaniem środka odurzającego, substancji psychotropowej lub nowej substancji psychoaktywnej, zagrożonego karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 5 lat, podda się leczeniu, rehabilitacji lub udziałowi w programie edukacyjno-profilaktycznym prowadzonym przez podmiot leczniczy lub inny podmiot działający w ochronie zdrowia, prokurator może zawiesić postępowanie do czasu zakończenia leczenia, rehabilitacji lub udziału w programie. Po podjęciu postępowania prokurator, uwzględniając wyniki leczenia, rehabilitacji lub udziału w programie edukacyjno-profilaktycznym, postanawia o dalszym prowadzeniu postępowania albo występuje do sądu z wnioskiem o warunkowe umorzenie postępowania. Podobny tryb postępowania przewiduje się w przypadku, kiedy sprawa trafiła już przed sąd.
Po drugie, jeśli jednak sąd nie zdecyduje o warunkowym umorzeniu postępowania. W razie skazania osoby uzależnionej za przestępstwo pozostające w związku z używaniem środka odurzającego, substancji psychotropowej lub nowej substancji psychoaktywnej na karę pozbawienia wolności, której wykonanie warunkowo zawieszono, sąd zobowiązuje skazanego do poddania się leczeniu lub rehabilitacji w podmiocie leczniczym w rozumieniu przepisów o działalności leczniczej i oddaje go pod dozór wyznaczonej osoby, instytucji lub stowarzyszenia. W razie skazania osoby uzależnionej, z uwzględnieniem warunków określonych w ust. 1, na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania, sąd może orzec umieszczenie sprawcy przed wykonaniem kary w odpowiednim podmiocie leczniczym. Sąd rozstrzyga po zakończeniu leczenia lub rehabilitacji, czy orzeczoną karę pozbawienia wolności należy wykonać.
Strategie obrony w sprawach o przestępstwa narkotykowe
Jeśli zastała Cię sytuacja, w której poszukujesz strategii na obronę, zacznij od profesjonalnego wsparcia adwokata. To właśnie on będzie wiedział, co należy sprawdzić. Począwszy od tego czy samo zatrzymanie i przeszukanie przebiegało prawidłowo, poprzez zwrócenie uwagi na okoliczności potencjalnego czynu, powodujących możliwość złagodzenia konsekwencji bądź nawet niedopuszczenia do wszczęcia sprawy. Obrońca działający już od początku zdarzenia jest również w stanie zwrócić uwagę na konieczność obecności eksperta czy też odszukać i zgromadzić konkretne dowody.
Wniosek jest prosty, nie wahaj się i zwróć po pomoc jak najwcześniej.