Istotą sprawy od której warto zacząć to fakt, że sprawy penitencjarne nie dotyczą tylko osób skazanych prawomocnym wyrokiem i przebywających w zakładach karnych (choć jest to znaczna ich większość). Sprawy penitencjarne związane są bowiem z osadzeniem danej osoby, a więc prawnie dopuszczalnym pozbawieniem jej wolności. W tej kategorii mieszczą się więc również osoby pozbawione wolności na zazwyczaj znacznie krótszy okres – tj. tymczasowo aresztowane, lub osoby detencjonowane tj. takie które w związku z umorzeniem postępowania w zakresie ich odpowiedzialności karnej przebywają w wyznaczonych placówkach medycznych – zakładach psychiatrycznych.
Istotne jest również odróżnienie postępowania w sprawach stricte penitencjarnych, które ma znacznie węższy zakres od szerszego pojęcia postępowania wykonawczego. Drugie z wymienionych dotyczy bowiem realizacji zapadłego orzeczenia, a więc niekoniecznie musi wiązać się ze skazaniem (tak – wyroki uniewinniające również zapadają!), a przykładowo z wykonaniem kary grzywny, ograniczenia wolności czy choćby zwrotem zabezpieczonych na
czas postępowania dowodów rzeczowych. Z jakimi postępowaniami możemy więc najczęściej spotkać się w ramach spraw penitencjarnych?
Wyraz „penitencjarny” w znaczeniu wąskim oznacza „dotyczący kary pozbawienia wolności” i takimi właśnie sprawami najczęściej zajmują się sądy penitencjarne, a adwokat Kamila Kochanowska – Romejko świadczy wyspecjalizowaną pomoc prawną.
W czasie wykonywania kary, ale i przed jej rozpoczęciem możliwe jest bowiem składanie wniosków chociażby o odroczenie wykonania kary, które po osadzeniu powinno przybrać formę wniosku o przerwę w karze. Kolejno, oczywiście pod warunkiem spełnienia wymaganych ustawą przesłanek, skazani mogą wnioskować o warunkowe przedterminowe zwolnienie, a zarówno przed przystąpieniem do jej odbywania oraz w czasie jej trwania –
złożyć wniosek o zmianę formy jej odbywania na system dozoru elektronicznego.
Jednocześnie, bądź w zależności od zapadłego orzeczenia – oddzielnie, skazani mogą również próbować rozłożyć karę grzywny na raty bądź ją umorzyć. Przeciwnie więc do kary pozbawienia wolności oraz kary ograniczenia wolności – kary grzywny nie można odroczyć.
Sądy w praktyce często spotykają się jednak z takim mylnym przekonaniem, co skutkuje niepotrzebnym dla sądu i wnioskodawcy postępowaniem w sprawie umorzenia z uwagi na bezprzedmiotowość postępowania. Podobnie często wnioski o warunkowe przedterminowe zwolnienie oparte są o niewłaściwe przesłanki, stosowane przy innych instytucjach probacyjnych, co z kolei może skutkować negatywnym rozpoznaniem wniosku.
Warto więc w takich wypadkach sięgnąć po pomoc adwokata obeznanego w sprawach penitencjarnych, który z pewnością zaproponuje odpowiednie rozwiązanie i właściwie sformułuje wniosek, co może przyczynić się do powodzenia sprawy.