Prawo łaski. Czyli co łączy skazanego z Prezydentem?

Ułaskawienie to w sumie nic innego jak kolejny wniosek, którego złożenie przysługuje osobie skazanej. Tak, wyrok musi być prawomocny, w przeciwnym wypadku brak jest podstaw do rozpatrywania wniosku. Podobne stanowisko przyjął zresztą Sąd Najwyższy w uchwale podjętej w składzie 7 sędziów (31 maja 2017 r., sygn. I KZP 4/17). Zdaniem Sądu Najwyższego:

„Prawo łaski, jako uprawnienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej określone w art. 139 zdanie pierwsze Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, może być realizowane wyłącznie wobec osób, których winę stwierdzono prawomocnym wyrokiem sądu (osób skazanych). (…)”

Warto jednak zaznaczyć, iż Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 17 lipca 2018 r. (K 9/17) wypowiedział się odmiennie, w uogólnieniu przyjmując, iż pojęcie „prawa łaski” na gruncie art. 139 Konstytucji RP ma znaczenie szersze od pojęcia „ułaskawienia”, gdyż zawiera również przypadki abolicji indywidualnej, stąd prawo łaski może być stosowane wobec osób skazanych nieprawomocnym wyrokiem.

Na czym polega ułaskawienie?

Wnioski zwykle koncentrują się na „darowaniu” kary, czyli braku konieczności jej dalszego odbywania. W praktyce jednak można wnosić też o zmniejszenie dolegliwości kary, a więc np. warunkowe zwolnienie czy przerwę w karze. Co istotne prawo łaski dotyczy każdej
z orzeczonych prawomocnie kar, w tym m.in. kary grzywny i ograniczenia wolności. Wszystko sprowadza się więc do tego, w jaki sposób zostanie sformułowany wniosek.

Kto może wnosić o ułaskawienie?

O ułaskawieniu mowa również w rozdziale 59 KPK. Procedura ta wskazuje jakie kroki należy podjąć, aby móc ubiegać się o ułaskawienie. Osobami uprawnionymi do składania stosownej prośby są:

skazani,
osoba uprawniona do składania na jego korzyść środków odwoławczych (a więc np. obrońca),
krewni w linii prostej (a więc rodzic, dziecko, dziadkowie),
przysposabiający lub przysposobiony,
rodzeństwo,
małżonek,
osoba pozostająca we wspólnym pożyciu ze skazanym.

Gdzie składa się prośbę o ułaskawienie?

Najlepiej złożyć ją od razu do organu, który jest właściwy do jego rozpoznania. Jest to więc sąd, który wydał wyrok w pierwszej instancji. Jeśli natomiast w danej sprawie wnoszony był środek odwoławczy np. apelacja, wówczas w kwestii ułaskawienia wypowie się również sąd odwoławczy. Sąd, który otrzymał prośbę, powinien ją rozpoznać w ciągu 2 miesięcy od daty jej otrzymania.

Dość często zdarza się również, że prośba wnoszona jest bezpośrednio do Prezydenta. Wówczas Prokurator Generalny przejmuje taką prośbę i nadaje jej właściwy bieg. Tzn., przekazuje właściwemu sądowi do zaopiniowania.

Może się jednak zdarzyć i tak, że takie postępowanie ułaskawieniowe rozpocznie sam Prokurator Generalny. Może on wówczas zażądać akt od właściwych sądów wraz z opiniami, lub też bez nich zdecydować o przedstawieniu sprawy Prezydentowi. Robi to również w przypadkach, kiedy zażąda tego sam Prezydent.

Jak wygląda procedura ułaskawienia?

Sąd lub sądy (jeśli orzekał również sąd II instancji) wydają opinie w przedmiocie ułaskawienia. Jeśli w sprawie orzekał tylko sąd I instancji i wydał on opinię pozytywną przesyła ją następnie do Prokuratora Generalnego. Jeśli orzekał tylko ten sąd i nie widzi podstaw do wydania opinii pozytywnej (w praktyce negatywnie opiniuje wówczas prośbę o ułaskawienie), wówczas pozostawia prośbę bez dalszego biegu.

Jeśli natomiast orzekał również sąd odwoławczy, to bez znaczenia czy opinia sądu I instancji była pozytywna czy negatywna, prośbę przekazuje się również do II instancji. Sąd odwoławczy opiniuje prośbę niezależnie. Jeśli obie opinie są negatywne, wówczas analogicznie, prośbę pozostawia się bez dalszego biegu. Natomiast w przypadku, kiedy choć jedna z opinii jest pozytywna – prośba wraz z aktami i opiniami przekazywana jest Prokuratorowi Generalnemu. Pełni on tutaj niejako rolę „kuriera” i przekazuje sprawę wraz ze swoim stanowiskiem do Prezydenta.

Co ciekawe opinie pozytywne nie są dostępne dla osób, które składały prośbę.

Przerwa przy ułaskawieniu.

Procedura zezwala również sądowi rozpatrującemu prośbę lub też samemu Prokuratorowi Generalnemu na udzielenie przerwy w karze lub wstrzymania jej wykonania do czasu ukończenia postępowania o ułaskawienie. Następuje to „w szczególnie uzasadnionych wypadkach” oraz „zwłaszcza, gdy uzasadnia to krótki okres kary pozostały do odbycia”

Co bierze się pod uwagę przy ułaskawieniu?

Opiniując prośbę o ułaskawienie sąd lub sądy w szczególności uwzględniają zachowanie się skazanego po wydaniu wyroku, rozmiary wykonanej już kary, stan zdrowia skazanego i jego warunki rodzinne, naprawienie szkody wyrządzonej przestępstwem, a przede wszystkim szczególne wydarzenia, jakie nastąpiły po wydaniu wyroku.

Warto więc pamiętać, iż odwoływanie się w prośbie do okoliczności związanych z popełnieniem przestępstwa, za które nastąpiło skazanie, jest niecelowe. Znaczenie ma więc to co nastąpiło po tym, jak skazanemu przypisano sprawstwo czynu i prawomocnie wymierzono mu karę.

Z orzecznictwa można podać przykładowo, iż:

„W szczególnych przypadkach stan zdrowia może uzasadniać wydanie pozytywnej opinii w przedmiocie prośby o ułaskawienie, jednakże sytuacja zdrowotna musi być na tyle poważna, że zagraża życiu skazanego lub skazany cierpi na schorzenia, które w sposób trwały uniemożliwiają wykonanie kary.” (postanowienie Sądu Apelacyjnego w Krakowie – II Wydział Karny z dnia 21 marca 2018 r., II AKo 34/18, Legalis nr 1860383).

„Z perspektywy uregulowania zawartego w przepisie art. 563 KPK relewantne są przede wszystkim takie okoliczności, które zaistniały już po wydaniu orzeczenia, z którym wiąże się prośba o ułaskawienie.” (postanowienie Sądu Apelacyjnego w Krakowie – II Wydział Karny z dnia 20 czerwca 2017 r., II AKo 59/17).

Dlatego, aby konkretna prośba miała większe szanse powodzenia, warto skorzystać z pomocy adwokata/tki w jej sformułowaniu. Obrońca będzie wówczas wiedział na co położyć większy akcent, a co wystarczy jedynie nadmienić.

Odpowiadając więc na pytanie postawione na początku – to właśnie właściwie skonstruowana prośba o ułaskawienie może połączyć skazanego z Prezydentem 😉