ENA (Europejski Nakaz Aresztowania).

Kiedy jest stosowany i czy jest tym samym co ekstradycja?

ENA to instytucja przewidziana w kodeksie postępowania karnego. Stanowi ona implementację Decyzji Ramowej z dnia 13 marca 2002 r.
w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób między Państwami Członkowskimi 2002/584/WSiSW. Związana jest z procedurą przekazywania osób ściganych między państwami członkowskimi.

Procedura ekstradycyjna również dotyczy kwestii przekazywania między państwami osób ściganych za określone przestępstwa. Jednak działania te nie opierają się na relacjach unijnych, a regulowane są odrębnymi umowami o współpracy międzynarodowej.

ENA jest stosowany w przypadku, kiedy istnieje podejrzenie, że osoba ścigana za przestępstwo podlegające jurysdykcji polskich sądów karnych może przebywać na terytorium państwa członkowskiego Unii Europejskiej. Działa to też w drugą stronę, tj. kiedy osoba ścigana przebywa na terytorium Polski,
a inny kraj członkowski występuje z „nakazem” w celu wydania takiej osoby. Ta wersja, czyli przekazania z terytorium Polski, omówiona zostanie poniżej.

Zwłaszcza w drugim z omawianych przypadków nieodzowna może okazać się pomoc adwokata – karnisty, który najczęściej osobom niewładającym językiem polskim, może przybliżyć tryb postępowania w tej kwestii.

Na etapie postępowania przygotowawczego wnioskiem zajmuje się prokuratura, natomiast na etapie sądowym lub wykonawczym – sąd okręgowy. Sąd okręgowy orzeka również co do kwestii samego przekazania oraz wtedy, kiedy wystosowano wniosek o zastosowanie aresztu do czasu zakończenia procedury.

W kontekście ENA wyrażenie „osoba ścigana” ma szerokie znaczenie. Taką osobą nie jest bowiem jedynie ktoś, kto jest dopiero podejrzany o popełnienie czynu (który musi stanowić również przestępstwo  na gruncie polskiego prawa). Jest to także osoba, względem której toczy się postępowanie o taki czyn, a więc oskarżona, bądź nawet już skazana, czyli taka wobec której zapadł prawomocny wyrok.

W tym miejscu warto więc wspomnieć o tzw. zasadzie specjalności.

W ujęciu ogólnym polega ona na tym, że ściganie może obejmować jedynie te czyny, które zostały ujęte
w ENA. Od zasady tej istnieją oczywiście wyjątki (m.in. można zrzec się korzystania z niej). Jednak pierwszorzędnie ma ona gwarantować osobie ściganej wiedzę w zakresie tego, dlaczego została zatrzymana i dlaczego toczy się względem niej takie postępowanie.

Dlatego zaraz po zatrzymaniu osoba taka powinna być przesłuchana przez prokuratora (najlepiej
w obecności obrońcy obeznanego w omawianej procedurze), który informuje ją o treści nakazu oraz poucza, iż może zrzec się korzystania ze wspomnianej zasady specjalności.

Jednocześnie z uwagi na to, że osoby ścigane bardzo często nie spodziewają się zatrzymania, które przykładowo może nastąpić na lotnisku, możliwe jest zastosowanie tymczasowego aresztowania. Z takim wnioskiem może bowiem wystąpić państwo wydające ENA. Wówczas prokurator występuje do sądu
o tymczasowe aresztowanie na okres 7 dni nawet jeszcze bez formalnego przesłania całej dokumentacji,
a na podstawie wpisu do Systemu Informacyjnego Schengen (SIS) lub wpisu w bazie danych Międzynarodowej Organizacji Policji Kryminalnej. Decyzja ta podlega oczywiście zaskarżeniu,
a ustanowiony w takiej sprawie adwokat winien dopilnować, aby stosowna dokumentacja została jak najszybciej doręczona, gdyż jej brak stanowi jednocześnie o ustaniu aresztowania. Jednak w przypadku, kiedy decyzja
w przedmiocie wstępnego aresztowania zostanie wydana, najczęściej tymczasowe aresztowanie w ramach procedury ENA jest niestety przedłużane.

Jak długo może więc trwać  procedura przekazania ENA?

Z założenia instytucja ENA miała przyspieszyć postępowanie w porównaniu do postępowania ekstradycyjnego. W związku z tym ustalone ustawowo terminy pozwalają przynajmniej w przybliżeniu określić ile może trwać cała procedura począwszy od zatrzymania, aż do przekazania państwu wydającemu ENA.

Całość postępowania powinna więc zakończyć się prawomocnie 60 dni od dnia zatrzymania. Sama decyzja w sprawie przekazania powinna zapaść jednak maksymalnie 40 dni od tej chwili. Jedynie w szczególnie uzasadnionych wypadkach prawomocne jego zakończenie może zostać przedłużone o 30 dni, o czym należy powiadomić organ sądowy, który wydał nakaz europejski, podając przyczynę opóźnienia.

Niemniej samo tymczasowe aresztowanie, jeśli stosowane w tym przypadku, może zostać przedłużone na okres do 100 dni od czasu zatrzymania (wliczając w to pierwsze 7 dni). Co ważne, choć również dalsze postanowienia w tym przedmiocie mogą być zaskarżalne, to przez cały czas ich trwania główną
i samoistną podstawą do stosowania aresztowania jest treść ENA, która nie może być co do zasady weryfikowana przez sąd wykonujący ENA. Jednakże warto wspomnieć, że choć orzeczenie o pozbawieniu wolności należy oczywiście do kompetencji państwa wydającego ENA, to jednak nic nie stoi na przeszkodzie, aby w czasie procedowania w Polsce zastosowano inny nieizolacyjny środek zapobiegawczy, który przewiduje polska procedura karna.

Co do zasady, jeśli zapadło już prawomocne postanowienie w przedmiocie przekazania, osoba ścigana powinna zostać przekazana właściwemu organowi państwa wydania ENA
w ciągu 10 dni od uprawomocnienia się postanowienia. Ewentualnie w ciągu 10 dni od nowo ustalonego terminu (art. 607n KPK).

Kiedy nie stosuje się ENA?

Sytuacje, w których niedopuszczalne jest wydanie ENA wskazane są w ustawie (art. 607b KPK). Oprócz szeroko pojętego „interesu wymiaru sprawiedliwości” należą do nich sytuacje takie jak:

– przestępstwo w związku, z którym wystosowano ENA zagrożone jest karą pozbawienia wolności do roku;

– wykonanie kary pozbawienia wolności orzeczonej w wymiarze do 4 miesięcy albo innego środka polegającego na pozbawieniu wolności na czas nieprzekraczający 4 miesięcy.

Kiedy można uniknąć wykonania ENA?

Odmowa wykonania ENA, a więc kiedy nakaz został już wystosowany, lecz z określonych przyczyn (tu na przykładzie Polski), nie można go wykonać. Szczegółowe sytuacje wymienione są w art. 607p KPK, lecz do najważniejszych należy okoliczność, kiedy ENA naruszałoby wolności i prawa człowieka i obywatela, kiedy ENA dotyczy przestępstwa
o charakterze politycznym (bez użycia przemocy), czy amnestia co do ściganego czynu istniejąca w państwie wykonania.

Istnieją również sytuacje, kiedy wykonanie ENA jest względne, czyli kiedy sąd może ale nie musi zdecydować o jego wykonaniu (art. 607r KPK). Są to m.in. sytuacje, kiedy o to samo przestępstwo toczy się już postępowanie w Polsce, nastąpiło przedawnienie ścigania
i co ciekawe również wtedy, gdy za czyn zabroniony, którego dotyczy nakaz europejski, w państwie wydania nakazu europejskiego można orzec karę dożywotniego pozbawienia wolności albo inny środek polegający na pozbawieniu wolności bez możliwości ubiegania się o jego skrócenie.

Odroczenie przekazania ENA.

Istnieje również możliwość odroczenia przekazania osoby ściganej na podstawie ENA. Następuje to
w sytuacji, kiedy sąd co do zasady orzekł już o przekazaniu, lecz przeciwko osobie ściganej jest prowadzone w kraju postępowanie karne o inny czyn niż wskazany w nakazie europejskim lub osoba ta ma odbyć w kraju za taki czyn karę pozbawienia wolności. Wówczas przekazanie można odroczyć do czasu zakończenia tego postępowania w kraju.

Dlatego też pomoc adwokata w sprawach dotyczących ENA okazuje się czasem nieodzowna niemal na każdym etapie postępowania. Warto więc skorzystać z fachowej pomocy, w celu jak najkorzystniejszego rozwiązania sprawy.