Kiedy sąd wydaje wyrok łączny?
** stan prawny na listopad 2024 r.
W przypadku, kiedy sprawca popełnia dwa lub więcej przestępstw, zanim zapadł pierwszy wyrok, chociażby nieprawomocny, co do któregokolwiek z tych przestępstw i wymierzono za nie kary tego samego rodzaju albo inne podlegające łączeniu, sąd orzeka karę łączną (art. 85 KK).
Są więc dwie możliwości:
- Sąd orzeka karę łączną w wyroku skazującym, sprawcy, względem którego odpowiedzialność za kilka przestępstw nastąpiło w jednym postępowaniu.
- Sąd orzeka karę łączną w wyroku łącznym (który nie jest wyrokiem skazującym). Wówczas łączy/porządkuje poprzednie wyroki i stwierdzone w nich przestępstwa.
Okazuje się, że prawo karne, to również trochę matematyki. Ale tutaj rządzi się ona swoimi prawami, więc spróbuję wyjaśnić dlaczego nie zawsze 2 + 2 da nam 4.
Do wydania wyroku łącznego potrzebne będzie więc:
- Popełnienie przez sprawcę dwóch lub więcej przestępstw,
- Wydanie co najmniej dwóch wyroków skazujących orzekających o odpowiedzialności karnej co do popełnionych przestępstw.
- Popełnienie co najmniej dwóch przestępstw przed wydaniem pierwszego, choćby nieprawomocnego wyroku,
- Kary wymierzone za te przestępstwa są tego samego rodzaju, lub inne, które podlegają łączeniu.
Jakie są granice orzekania kary łącznej?
Sąd orzekający zarówno karę łączną w wyroku skazującym, jak i karę łączną w wyroku łącznym związany jest pewnymi widełkami, których musi się trzymać. Ma za zadanie wymierzyć karę w granicach powyżej najwyższej z kar wymierzonych za poszczególne przestępstwa do ich sumy (art. 86 § 1 KK). Suma ta nie może jednak przekroczyć:
- 810 stawek dziennych grzywny
- 2 lat ograniczenia wolności
- 30 lat pozbawienia wolności
Przykład: sprawca w dniu 20.11.2022 r. popełnił przestępstwo, za które wyrokiem z dnia 16.12.2023 r. orzeczono mu karę 2 lat pozbawienia wolności. Ten sam sprawca popełnił inne przestępstwo w dniu 3.01.2023 r., za które wyrokiem z dnia 5.02.2024 r. skazano go na karę 1 roku pozbawienia wolności.
Jaką karę może więc wymierzyć sąd? Widełki, jakie w tym przykładzie posiada, to kara między 2 lata i 1 miesiąc pozbawienia wolności (powyżej najwyższej z kar wymierzonych,
a minimalna jednostka kary pozbawienia wolności, to miesiąc), a 3 latami pozbawienia wolności (do ich sumy). Różnice mogą więc wynosić w tym przypadku nawet 11 miesięcy. Czym więc kieruje się sąd formułując wyrok łączny. Oczywiście zasadami.
Zasady orzekania wyroku łącznego:
- Zasada absorpcji, czyli „wchłonięcia” kary. Jak można się domyślać kara taka jest wtedy najniższa – tu 2 lata i 1 miesiąc pozbawienia wolności;
- Zasada asperacji, czyli pośrednia. A więc na omawianym przykładzie między 2 lata
i 2 miesiące do 2 lata i 11 miesięcy pozbawienia wolności; - Zasada kumulacji, czyli najzwyczajniej zsumowanie kar – tu byłaby więc to kara 3 lat pozbawienia wolności.
Na co zwraca uwagę sąd przy wyroku łącznym?
Są to cele kary i jej społeczne oddziaływanie (art. 85a KK), ale również dane o zachowaniu się sprawcy
w czasie odbywania kary, a więc opinia penitencjarna. Ponadto informacje rodzinne, majątkowe
i zdrowotne (art. 571 KK). Są to więc bardzo często tzw. dane penitencjarne.
Czy można łączyć pozbawienie wolności z ograniczeniem wolności?
Odpowiedź w teorii jest prosta, bo brzmi – tak, można. W razie możliwości połączenia kar pozbawienia wolności i ograniczenia wolności za przestępstwa, które pozostają w tzw. zbiegu – sąd wymierza karę łączną pozbawienia wolności. Wówczas przyjmuje się, że miesiąc ograniczenia wolności równy jest 15 dniom pozbawienia wolności (art. 87 KK). Niestety zdarzają się przypadki, kiedy sprawca miał do wykonania i faktycznie prawidłowo wykonywał karę np. 4 miesięcy ograniczenia wolności i orzeczono mu dodatkowo karę 6 miesięcy pozbawienia wolności. Oznacza, to, że w istocie nie pozostanie na wolności, mimo, że wykonywał karę ograniczenia. Dzieje się tak, gdyż w wyniku połączenia tych dwóch kar
i tak będzie miał do odbycia karę pozbawienia wolności, a więc izolację.
Zaliczenie kar w wyroku łącznym.
Zgodnie z art. 91a KK wydaniu wyroku łącznego nie sprzeciwia się to, że niektóre z kar nie zostały
w części lub w całości wykonane. Wówczas zalicza się je na poczet nowo orzeczonej kary. W praktyce skutkuje to więc skróceniem kary.
Kto wnioskuje o wydanie wyroku łącznego?
Co do zasady sąd powinien wydać wyrok łączny z urzędu, gdy poweźmie wiadomość o tym, że istnieją ku temu przesłanki. W praktyce sądy orzekają więc kary łączne w wyrokach skazujących, gdyż znają wtedy sytuację karnoprocesową sprawcy. Właściwym sygnałem dla sądu o zaistnieniu przesłanek do wydania wyroku łącznego bardzo często daje dyrekcja zakładów karnych czy prokurator.
Niemniej postępowanie można zainicjować również wnioskiem samego zainteresowanego czy jego obrońcy. Co istotne nie ma obowiązku, aby we wniosku przedstawić sądowi które wyroki i które przestępstwa należy połączyć. Sąd i tak bowiem musi zbadać całość sprawy, co sprowadza się do zweryfikowania holistycznej sytuacji karnoprocesowej sprawcy.
Skąd wiedzieć, do którego sądu złożyć wniosek? Art. 569 KPK stanowi, że jest nim sąd, który wydał ostatni wyrok skazujący w pierwszej instancji. Jeśli w pierwszej instancji orzekały sądy różnego rzędu, właściwy jest sąd wyższego rzędu.
Dlatego w przypadku składania wniosku o wydanie wyroku w zasadzie należałoby już wiedzieć, które przestępstwa z których wyroków podlegają łączeniu. Konieczne jest to w celu uniknięcia przekazywania sobie wniosku między sądami ustalającymi swoją właściwość. Stąd fachowa pomoc ze strony adwokata, może okazać się kluczowa dla wyjaśnienia sprawy.