Czyli czy można uniknąć ścigania wyjeżdżając na Dominikanę?
Co rozumieć przez ekstradycję?
Definicję tego procesu przedstawia chociażby Ministerstwo Sprawiedliwości https://isws.ms.gov.pl/pl/pojecia-i-definicje/letter,E,1.html :
„Wydanie przez państwo władzom innego państwa osoby przebywającej na terytorium państwa wydającego, dokonywane w sytuacji, gdy osoba ta podejrzana jest o popełnienie na terytorium państwa zwracającego się z wnioskiem o ekstradycję czynu przestępczego lub
w celu odbycia kary.”
Podstawą jest oczywiście polska ustawa karnoprocesowa – KPK. Jednak w głównej mierze procedura zależy od międzynarodowej umowy o współpracę w sprawach karnych/o ekstradycję z danym państwem. Co istotne ekstradycja dotyczy sprowadzenia osoby ściganej z państwa nienależącego do Unii Europejskiej, gdzie podobny temat reguluje instytucja ENA – Europejskiego Nakazu Aresztowania.
Warto wspomnieć, że na terenie państw należących do Rady Europy funkcjonuje również Europejska Konwencja o Ekstradycji z 13 grudnia 1957 r.
Często zadawane jest pytanie czy możliwa jest ekstradycja obywatela polskiego, skoro art. 55 Konstytucji, co do zasady stanowi o zakazie ekstradycji obywatela polskiego. Ten sam artykuł wskazuje jednak wyjątki od tej zasady, czyli właśnie m.in. ratyfikowana umowa międzynarodowa. Inne z konstytucyjnych warunków dopuszczalności to tzw. zasada podwójnej karalności oraz popełnienie czynu poza RP.
Z jakimi państwami Polskę wiąże więc taka umowa międzynarodowa. Jeśli chodzi o Europę są to: Islandia, Norwegia, Wielka Brytania. Jeśli chodzi o kraje spoza Europy są to przykładowo: Zjednoczone Emiraty Arabskie, Izrael, Wietnam, Turcja, Stany Zjednoczone, Kuba, Argentyna, Brazylia, Tunezja.
A co z Dominikaną? Otóż Polska nie posiada z Dominikaną ratyfikowanej umowy
o współpracy, lecz przepisy tego kraju nie wykluczają ekstradycji.
Trzy najważniejsze zasady ekstradycji to:
- podstawę ekstradycji stanowić może tylko czyn zagrożony karą w obu państwach (tzw. zasada podwójnej karalności),
- osobę wydaną można ścigać wyłącznie za przestępstwa, które były podstawą wydania, jak również wykonywać wobec niej tylko taką karę, do wykonania której została wydana (tzw. zasada specjalności),
- nie podlegają wydaniu osoby, które w państwie pobytu korzystają z prawa azylu.
Jakie są etapy postępowania w sprawie o ekstradycję?
Na przykładzie Polski.
- wniosek o ekstradycję wpływa do Polski i zajmuje się nim prokurator, który przesłuchuje osobę i zabezpiecza dowody;
- wniosek rozpatrywany jest przez sąd okręgowy, właściwy dla miejsca pobytu ściganego; istnieje też możliwość stosowania środków zapobiegawczych, takich jak tymczasowe aresztowanie; postanowienia zarówno w przedmiocie środków jak i dopuszczalności wydania są zaskarżalne;
- ostateczną decyzję podejmuje Minister Sprawiedliwości;
Ile trwa procedura ekstradycji?
W przeciwieństwie do procedury ENA, termin w jakim ukończony ma być proces ekstradycji nie został dokładnie uregulowany w KPK. Zależy on więc od kilku czynników, choć często pomocna okazuje się lektura konkretnej ratyfikowanej umowy międzynarodowej. Strony mogą w niej bowiem ustalić terminy na dokonanie konkretnych czynności. Obecnie procedura ta może zajmować nawet 10 miesięcy (około 300 dni).
W kontekście terminów, uregulowane w KPK zostało stosowanie tymczasowego aresztowania. Stosownie do art. 605 § 2 KPK może nastąpić na okres max 40 dni przed złożeniem wniosku o wydanie, jeżeli organ państwa obcego zwraca się o to, zapewniając, że wobec tej osoby zapadł w tym państwie prawomocny wyrok skazujący lub wydano decyzję o tymczasowym aresztowaniu. Co ciekawe jeśli dane zawarte we wniosku o wydanie są niewystarczające i sąd lub prokurator zażądał ich uzupełnienia, a państwo obce nie nadeśle w terminie miesiąca od dnia doręczenia żądania uzupełnienia wniosku o wydanie organowi, który je zgłosił, potrzebnych dokumentów lub informacji, postanowienie o tymczasowym aresztowaniu uchyla się (art. 605 § 5 KPK).
Kiedy więc ekstradycja jest niedopuszczalna?
Istnieją dwa rodzaje niedopuszczalności wydania. Jeden bezwzględny, a więc taki kiedy po otrzymaniu wniosku nie można go wykonać (choć i tu bywają wyjątki 😉 ). Sytuacje te wymienione zostały w art. 604 § 1 KPK:
Wydanie jest niedopuszczalne, jeżeli:
1) osoba, której wniosek dotyczy, jest obywatelem polskim albo korzysta w Rzeczypospolitej Polskiej z prawa azylu – od razu uprzedzam pytania – art. 91 § 2 Konstytucji – umowa ratyfikowana (a więc np. umowa o ekstradycji) ma pierwszeństwo przed ustawą, jeśli nie da się ich pogodzić;
2) czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego albo gdy ustawa uznaje, że czyn nie stanowi przestępstwa albo że sprawca nie popełnia przestępstwa lub nie podlega karze;
3) nastąpiło przedawnienie;
4) postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało prawomocnie zakończone;
5) byłoby ono sprzeczne z polskim prawem;
6) zachodzi uzasadniona obawa, że w państwie żądającym wydania wobec osoby wydanej może zostać orzeczona lub wykonana kara śmierci;
7) zachodzi uzasadniona obawa, że w państwie żądającym wydania może dojść do naruszenia wolności i praw osoby wydanej;
8) dotyczy osoby ściganej za popełnienie bez użycia przemocy przestępstwa z przyczyn politycznych.
Drugi rodzaj dotyczy sytuacji względnych, kiedy niedopuszczalność zależy od uznania sądu, czyli oceny tego, czy faktycznie zachodzi jedna z sytuacji wymienionych w art. 604 § 2 KPK:
Wydania można odmówić w szczególności, jeżeli:
1) osoba, której wniosek dotyczy, ma w Rzeczypospolitej Polskiej stałe miejsce zamieszkania;
2) przestępstwo zostało popełnione na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej albo na polskim statku wodnym lub powietrznym;
3) co do tego samego czynu tej samej osoby toczy się postępowanie karne;
4) przestępstwo podlega ściganiu z oskarżenia prywatnego;
5) według prawa państwa, które złożyło wniosek o wydanie, przestępstwo jest zagrożone karą pozbawienia wolności do roku lub karą łagodniejszą albo orzeczono taką karę;
6) przestępstwo, w związku z którym żąda się wydania, jest przestępstwem o charakterze wojskowym lub skarbowym, albo o charakterze politycznym innym niż określone w § 1 pkt 8;
7) państwo, które złożyło wniosek o wydanie, nie zapewnia wzajemności.
Co ciekawe w teorii nad przyczynami względnymi może (ale nie musi) pochylić się również Minister Sprawiedliwości, jako ostatni organ decydujący o dopuszczalności wydania.
Wniosek jest taki, że niekoniecznie uda się uniknąć ścigania, jeśli wyjedzie się na Dominikanę 😉
Warto natomiast konkretne przypadki, szczególnie jeśli chodzi o ekstradycję, skonsultować
z adwokatem. Może się bowiem zdarzyć tak, że w Państwa przypadku dostrzeżona zostanie jedna z przesłanek wykluczających ekstradycję.